14 lutego 1942 roku rozkazem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, gen. Władysława Sikorskiego Związek Walki Zbrojnej przemianowano na Armię Krajową, siłę zbrojną Państwa podziemnego.

 

Armia Krajowa była, obok komunistycznej partyzanckiej armii marszałka Josefa Broz „Tito” w okupowanej Jugosławii, największą armią podziemną okupowanej przez Niemców i ich sprzymierzeńców Europy. Liczyła „pod bronią” w oddziałach leśnych i partyzantce miejskiej około 60 tys. żołnierzy (Puszcza Nalibocka, Góry Świętokrzyskie, Lasy Janowskie, Wilno, Warszawa). Zaprzysiężonych było (w szczytowym dla AK lecie 1944 roku) około 380 tys. osób.

 

AK podporządkowana była rządowi RP na uchodźstwie. Wywodziła się ze Związku Walki Zbrojnej, powołanego 13 listopada 1939 r. rozkazem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, gen. Władysława Sikorskiego. Stanowiła oręż Państwa podziemnego. Miała też rozbudowane struktury cywilne.

 

W jej skład wchodziły też m.in.: część Narodowej Organizacji Wojskowej – od 1942 r., Konfederacja Narodu – od sierpnia 1943 r. i niektóre pododdziały Narodowych Sił Zbrojnych od 1944 r.

 

Zadaniem AK było prowadzenie oporu zbrojnego przeciwko okupantowi hitlerowskiemu, pilnowanie porządku w sytuacji braku jawnych instytucji państwa, ochrona ludności cywilnej oraz przygotowanie ogólnokrajowego powstania w miarę rozwoju sytuacji na froncie czyli Akcja „Burza”.

 

Podstawowymi formami działania był sabotaż, dywersja, wywiad i propaganda, a także wydawanie konspiracyjnej prasy. Pod koniec 1942 roku coraz częściej dochodziło do działań partyzanckich. W styczniu 1944 roku gdy wojska sowieckie przekroczyły granice Polski sprzed 1939 roku,

 

Armia Krajowa podjęła współpracę z oddziałami Armii Czerwonej tocząc walki z cofającymi się wojskami niemieckimi. Ale już pierwsze kontakty polsko-sowieckie ujawniły rzeczywiste zamiary władz sowieckich, które nie godziły się na obecność polskich oddziałów partyzanckich i administracji cywilnej podległej rządowi w Londynie. Stąd rozbrajanie oddziałów, wcielanie do jednostek I i II Armii WP i represje niepokornych z likwidacją dowódców i wywożeniem akowców na Daleki Wschód.

 

Sowieci swoje plany realizowali za cichym przyzwoleniem aliantów zachodnich.

 

Wobec niemożności działania w dotychczasowym kształcie gen. „Niedźwiadek” rozkazem z dnia 19 stycznia 1945 roku rozwiązał AK. Po zakończeniu wojny część akowców odmówiła ujawnienia się i demobilizacji, kontynuując  walkę z instalowanymi w Polsce władzami komunistycznymi i organami represji UBP, NKWD i KBW.

 

Żołnierze AK oraz innych organizacji byli prześladowani przez cały okres stalinowski. Na ulicach i w urzędach miast i wsi straszyły plakaty „Olbrzym i zapluty karzeł reakcji”. Wiele z nich zostało zamordowanych lub odbyło wieloletnie wyroki więzienia. Procesy pokazowe organizowane były nawet w kinach, jak np. w sali kina „Ton” w Białymstoku, czy w kinie w Łapach (proces „Huzara”). Zmiana w ocenie AK nastąpiła stopniowo dopiero w wyniku „odwilży” Października 1956. W marcu 1956 r. na łamach „Po prostu” ukazał się artykuł Jana Olszewskiego i Waleriana Namiotkiewicza „Na spotkanie ludziom z AK”. Rehabilitacja żołnierzy wyklętych, kontynuujących opór nawet do lat 60, nastąpiła stopniowo dopiero po roku 1989.

 

źródło: Region Gdańsk